Trung Quốc có thực sự ăn cắp sở hữu trí tuệ và các bí mật thương mại của Mỹ?

Những lý do chính đáng của ông Trump đã đưa ra về việc áp dụng thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm hành vi ăn cắp tài sản trí tuệ của Mỹ, từ việc làm giả các thương hiệu và ăn cắp bí mật thương mại cho đến gây áp lực cho các công ty để ép họ phải chia sẻ công nghệ với các công ty địa phương thì mới có thể thâm nhập thị trường Trung Quốc. Những hành vi này từ lâu đã gây ức chế cho các đối thủ nước ngoài của Trung Quốc. Kết quả là, nhiều công ty đang cảnh giác với việc kinh doanh ở nước này.

Vậy sở hữu trí tuệ là gì và liệu Trung Quốc có thực sự là một "tên cuớp"?

Sở hữu trí tuệ là gì?

Sở hữu trí tuệ (IP) là những thứ liên quan đến sự sáng tạo của trí óc, ví dụ như các sáng kiến, tác phẩm văn học và nghệ thuật, thiết kế, biểu tượng, tên và hình ảnh được sử dụng trong thương mại, theo Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO). IP được pháp luật bảo vệ, bằng các luật về sáng chế, bản quyền và thương hiệu, cho phép mọi người đạt được sự công nhận hoặc lợi ích tài chính từ những gì họ phát minh hoặc tạo ra. "Hệ thống IP có mục tiêu thúc đẩy một môi trường trong đó sự sáng tạo và đổi mới có thể phát triển", WIPO cho biết.

Ông Trump đã làm những gì?

Đại diện thương mại Mỹ - Robert Lighthizer đã kết thúc một cuộc điều tra kéo dài 7 tháng về Trung Quốc và sở hữu trí tuệ theo chỉ dẫn của ông Trump vào năm 2017. Các quan chức Mỹ được cho là đã tìm thấy bằng chứng rõ ràng rằng Trung Quốc sử dụng hạn chế sở hữu nước ngoài để buộc các công ty Mỹ phải chuyển đổi công nghệ cho các công ty địa phương. Thêm vào đó, cuộc điều tra cũng chỉ ra rằng nước này hỗ trợ và tiến hành các cuộc tấn công mạng đã xảy ra với các công ty Mỹ để tiếp cận bí mật thương mại.

Vào tháng 3, ông Trump đã chỉ thị ông Lighthizer đánh thuế ít nhất 50 tỷ USD đối với các sản phẩm nhập khẩu từ Trung Quốc. Con số này dựa trên ước tính của Mỹ về khoản lợi nhuận doanh nghiệp đã bị mất do hành vi trộm cắp của Trung Quốc hoặc hành động bắt buộc chuyển giao công nghệ. Trong một bản cập nhật vào tháng 11, Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) cho biết Trung Quốc vẫn tiếp tục thực hiện chính sách sở hữu trí tuệ thiếu công bằng.

Các công ty nước ngoài ở Trung Quốc gặp khó khăn như thế nào?

Bên cạnh việc mất đi lợi thế kinh doanh do các loại hàng giả, hàng nhái hoặc các sản phẩm của Trung Quốc "thản nhiên" sử dụng bí quyết của họ, các công ty này còn phải chi hàng tỷ USD để giải quyết những vi phạm có thể xảy ra, theo một báo cáo năm 2011 của Uỷ ban Thương mại Quốc tế Mỹ. Báo cáo này cho hay, vi phạm thương hiệu là dạng phổ biến nhất đối với vi phạm về sở hữu trí tuệ ở Trung Quốc, tuy nhiên vi phạm bản quyền mới là nghiêm trọng nhất.

Động thái của Trung Quốc là gì?

Chủ tịch Tập Cận Bình thừa nhận Mỹ có "mối quan tâm hợp lý". Ông nhấn mạnh về sự cần thiết của việc đẩy nhanh tiến độ các hành động bảo vệ sở hữu trí tuệ vào một bài phát biểu năm 2017, kêu gọi việc thực thi nghiêm ngặt hơn và phải cho những đối tượng vi phạm "trả giá đắt".

Các thương hiệu nổi tiếng cũng không "thoát"

Vào tháng 12, Trung Quốc đã công bố các biện pháp nghiêm khắc nhất đối với hành vi ăn cắp sở hữu trí tuệ kể từ khi chiến tranh thương mại nổ ra, bao gồm một loạt các hình phạt có thể hạn chế việc tiếp cận của các công ty địa phương khi vay vốn và hỗ trợ của nhà nước. Trung Quốc đưa ra tổng cộng 38 khung phạt để áp dụng cho các vi phạm về IP, nỗ lực triển khai "hệ thống tín dụng xã hội" cho lĩnh vực này và áp dụng khung phạt đối với các doanh nghiệp, cá nhân có hành vi sai trái.

Liệu vấn đề có được giải quyết bởi các động thái của Trung Quốc?

Nếu các biện pháp được thực hiện và ngăn chặn hành vi này, thì nó "tiềm năng một cách đáng kể" Scott Kennedy, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington, cho hay. Ông lưu ý rằng dù sự chú ý đã đổ dồn đến vấn đề này, nhưng các vụ vi phạm về sở hữu trí tuệ vẫn tăng lên. Các nhà thực thi pháp luật Trung Quốc đã gặp khó khăn bởi những biện pháp trừng phạt là không đủ, theo Xu Xinming, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Sở hữu Trí tuệ tại Đại học Khoa học Chính trị và Luật Trung Quốc. Xu cho hay, các quy định mới có thể khiến những đối tượng vi phạm "không thể nhúc nhích dù chỉ một bước."

Trung Quốc nhận được những phản hồi tích cực trong cuộc khảo sát về cải cách bằng sáng chế và bản quyền, cùng những nỗ lực nâng cao nhận thức về quyền sở hữu trí tuệ. Nhưng lại mất điểm do tỷ lệ vi phạm cao, những người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp làm việc không hiệu quả.

Liệu đây có phải động thái mới nhằm "kìm kẹp" Trung Quốc của Mỹ?

Đó là một vấn đề mang tính lâu dài. Báo cáo năm 2011 của Uỷ ban Thương mại Quốc tế Mỹ ước tính rằng các công ty tăng cường sở hữu trí tuệ đã mất 48 tỷ USD vào năm 2009 do các vi phạm của Trung Quốc. Trong một báo cáo năm 2016, USTR đã nhấn mạnh về các vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt lo ngại về hành vi ăn cắp bí mật thương mại.

Theo Hương Giang

Trí thức trẻ/Bloomberg